Μακεδονικό - 150 χρόνια η ίδια ιστορία;

Θέλει ο βόρειος γείτονάς μας να προσαρτήσει κομμάτια της χώρας μας; Ή μήπως η Ελλάδα θέλει όσο δυνατόν μεγαλύτερο κομμάτι της Μακεδονίας; Για 4 δεκαετείες η Μακεδονία στα πλαίσια της Γιουγκοσλαβίας αναγνωριζόταν χωρίς να υπάρχει πρόβλημα από κανέναν. Σε εγκυκλοπαίδειες, άτλαντες, ακόμα και σχολικά βιβλία Μακεδονία αναφερόταν. Τί άλλαξε ξαφνικά;

 Όταν το εμπόδιο του status quo του υπαρκτού/ανύπαρκτου σοσιαλισμού έφυγε από τη μέση το κεφάλαιο απέκτησε δύο όρους δημιουργίας μιας νέας κατάστασης στα Βαλκάνια. Ο αντικειμενικός όρος είναι ότι η πρώην Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας για να περάσει στον καπιταλισμό έπρεπε να περάσει από το στάδιο ενός βοναπαρτιστικού μισοαποικιακού καθεστώτος. Το να αντιμετωπίσουν οι μικρές και μεγάλες ιμπεριαλιστικές χώρες τους ηγέτες ενός πρώην εργατικού κράτους σαν φυλάρχους είναι κάτι που βλέπουμε σήμερα άνετα στην Ουκρανία, την Πολωνία και άλλες χώρες του παλιού ανατολικού μπλοκ. Το φαινόμενο αυτό είχε αναλύσει και προβλέψει ο Τρότσκυ στα τελευταία του έργα.

Ο υποκειμενικός παράγοντας του ελληνικού κεφαλαίου ήταν ότι μπορούσε επί τέλους να κατακτήσει όσα πρόλαβαν να πάρουν οι Σέρβοι. Πράγματι αν πάει κανείς στην Δημοκρατία της Μακεδονίας θα δει ότι όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι τράπεζες είναι ελληνικών συμφερόντων. Η Μακεδονία είναι πλέον ελληνική! – την κατέκτησαν οι ελληνικές τράπεζες. Την ιστορική εξέλιξη αυτού του υποκειμενικού παράγοντα μελετάω στο παρόν άρθρο. Πώς βρέθηκε δηλαδή το ελληνικό κράτος να επεκτείνεται βόρεια της Θεσσαλίας. Και τι υπήρχε σ’ αυτήν την περιοχή πριν εμφανιστεί ένας λαός που θα αυτοπροσδιορίζεται ως Μακεδόνες και “θα κλέβουν το όνομα και την ιστορία της Ελλάδας”;

Πρώτα από όλα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από την εποχή του Μαχμούτ/Μωάμεθ Β κάθε θρησκευτική κοινότητα που ονομαζόταν μιλέτ είχε την δική της αυτονομία. Εθνικές ταυτότητες ως γνωστόν εμφανίστηκαν ως φαινόμενο της νεωτερικότητας πολύ αργότερα. Μεγαλύτερο μιλέτ μετά το μουσουλμανικό ήταν το χριστιανικό (μιλέτ ρουμ) που μιλούσε βλάχικα/αρομάνικα, ελληνικά, σλάβικα, και αλβανικά. Ακολούθησαν το εβραϊκό που μιλούσε ισπανικά/λαντίνο, ελληνικά/ρωμανιώτικα και αραβικά, το αρμένικο και άλλα μικρότερα. Στη Μακεδονία υπήρχαν και οι 4 μεγάλες κοινότητες με δεσπόζουσες γλώσσες τα σλάβικα, τα βλάχικα και τα τούρκικα.

Η περιοχή της γεωγραφικής Μακεδονίας περιλάμβανε 3 βιλαέτια (διοικητικές περιοχές), της Θεσσαλονίκης, του Κοσόβου και της Μπίτολας/Μοναστηρίου. Αξίζει να θυμηθούμε από τον πατέρα της ελληνικής ιστορίας, Κων/νο Παπαρρηγόπουλο ότι η Μακεδονία ξεκινούσε από τις όχθες του Αξιού (σημερινό Κόσοβο) και έφθανε μέχρι τον Θερμαϊκό. Στο κλασικό του σύγγραμμα, την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, ο βόρειος γείτονάς μας ανήκε στην ιστορική Μακεδονία, ενώ οι Σέρρες, το Κιλκίς και άλλες περιοχές, όχι. Kατά περιόδους όμως το όνομα αυτό δινόταν σε διάφορες διοικητικές περιοχές. Λόγου χάριν υπήρξε περίοδος κατά τη βυζαντινή εποχή που Μακεδονία ονόμαζαν την περιοχή που εκτεινόταν από τα σύνορα Βουλγαρίας-Σερβίας μέχρι την Ανδριανούπολη. Οπότε το αφήγημα περί οικειοποίησης, από πλευράς Δημοκρατίας της Μακεδονίας ενός ονόματος που δεν τους ανήκει, δεν στέκει.

Το θέμα της εθνικής ταυτότητας των κατοίκων της περιοχής ξεκινά με την συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Η συνθήκη αυτή που έθετε τέρμα στον ρωσσο-οθωμανικό πόλεμο υπογράφθηκε 3 Μαρτίου του 1878, ανάμεσα στους αντιπροσώπους των δύο δυνάμεων Σαντουλάχ Μπέη, Σαφβέτ Πασά, Νικολάι Ιγνάτιεβ και Αλεξάντερ Νελίντοβ, στο προάστιο Άγιος Στέφανος της Κων/πολης. Η Σερβία, η Ρουμανία και το Μαυροβούνιο καθίστανται ανεξάρτητα κράτη. Η συνθήκη δημιούργησε μια μεγάλη αυτόνομη Βουλγαρία από τις Πρέσπες μέχρι την Μαύρη Θάλασσα και από το Δούναβη μέχρι το Αιγαίο. 

Η συνθήκη δεν κράτησε παρά μόνο μερικούς μήνες. Η αντίδραση τόσο των μεγάλων δυνάμεων όσο και των βαλκανικών λαών που νοιώσαν αδικημένοι ήταν άμεση. Έτσι συγκλήθηκε το Συνέδριο του Βερολίνου υπό την προεδρία του Μπίσμαρκ, από 13 Ιουνίου ως 13 Ιουλίου 1878 που ανέτρεψε την άνωθεν συνθήκη δημιουργώντας νέα σύνορα. Ο δρόμος όμως για την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας άνοιξε και η κούρσα για την μοιρασιά των εδαφών της ξεκίνησε. Ο ανταγωνισμός Σέρβων και πολύ περισσότερο των Ελλήνων και των Βουλγάρων για την μακεδονική και θρακιώτικη γη είναι πλέον γεγονός.

Η προσπάθεια των τριών βαλκανικών χωρών να προσυλητίσουν τον λαό της περιοχής γίνεται στην αρχή με την προώθηση σχολείων, εκκλησίας και μπόλικων υποσχέσεων στον πληθυσμό της περιοχής. Την εποχή εκείνη σχολικά εγχειρίδια στα σλαβομακεδόνικα που λέγανε στα μακεδονόπουλα ότι είναι απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου όχι μόνο ήταν ανεκτά αλλά τυπώνονταν από το επίσημο ελληνικό κράτος. Περιγραφές ιστορικών της περιόδου θυμίζουν την ταινία “Μάθε παιδί μου γράμματα” με έναν άνεργο λαό στα καφενεία, με ανικανοποίητες υποσχέσεις στα χέρια του και ανικανοποίητο πάθος για δικαιοσύνη και ζωή. Το σκηνικό συμπλήρωνε η αλλοπρόσαλλη κατάσταση που παιδιά της ίδιας οικογένειας μιλούν διαφορετικές γλώσσες και να έχουν διαφορετικές εθνικές ταυτότητες.

 

Μνημείο του ASNOM, Σκόπια

Tο 1893, εμπνεόμενη από την Κομμούνα του Παρισιού ιδρύθηκε στην Θεσσαλονίκη η VMRO (Εσωτερική Επαναστατική Οργάνωση Μακεδονίας-Αδριανούπολης)^*. Στόχος της ήταν η αυτονόμιση της Μακεδονίας και της Θράκης από τον Σουλτάνο, και η ίδρυση μιας ομόσπονδης δημοκρατίας ισότιμης για όλες τις εθνότητες, που θα κλείνει την πόρτα στις επεκτατικές διαθέσεις των γειτόνων. Η οργάνωση αυτή έθετε την έννοια Μακεδόνας πάνω από την θρησκεία και την μητρική γλώσσα και προσπαθούσε να κτίσει μια νέα ταυτότητα ενός πολίτη που δεν θα άγεται και θα φέρεται από τα συμφέροντα βασιλιάδων. Χαρακτηριστικά εθνικά απέκτησε αργότερα με την επανάσταση του Ίλιντεν (20 Iουλίου 1903 με το παλιό ημερολόγιο, ημέρα του προφήτη Hλία) όπου δημιούργησε τη βραχύβια δημοκρατία του Κρούσεβο, με πρόεδρο τον Ντάμε Γκρούεβ. Η διακήρυξη των επαναστατών καλεί και τους Τούρκους να παλέψουν μαζί με τους Μακεδόνες κατά των καταπιεστών.

Η μακεδονική προπαγάνδα θέτει αυτή την οργάνωση σαν εθνικοαπελευθερωτική. Αυτή η δήλωση έχει μεγάλη δόση αλήθειας αλλά δεν είναι 100% αληθής. Η δε βουλγάρικη θεωρεί αυτή την οργάνωση βουλγαρική που έθετε το ζήτημα της ανεξαρτησίας των περιοχών αυτών σαν μεταβατικό στάδιο της ένωσης με την Βουλγαρία. Υπήρξαν όντως φράξιες της οργάνωσης που το ήθελαν αλλά αποσχίστηκαν γρήγορα, διατηρώντας το ίδιο όνομα ή παραλλαγές, για να καταλήξουν στην υποστήριξη του Mουσολίνι και των φασιστών της Bουλγαρίας.

Η καταστολή του Ίλιντεν σηματοδοτεί αυτό που στα σχολεία μαθαίνουμε ως Μακεδονικό Αγώνα. Ουσιαστικά ήταν ο ένοπλος ανταγωνισμός Ελλήνων και Βουλγάρων για την προσάρτηση μακεδονικών χωριών (μέσω των παπάδων και των προεστών τους) στην επιρροή Ελλάδας/Βουλγαρίας. Τυπικό παράδειγμα στάσης προεστού εκείνη την περίοδο ήταν ο Καπετάν Κώττας ο οποίος αφού πέρασε από το βουλγάρικο, το ελληνικό και τέλος το μακεδονικό στρατόπεδο παραδόθηκε από τον (τότε μητροπολίτη Kαστοριάς) Γερμανό Καραβαγγέλη στις Τούρκικες αρχές και εκτελέστηκε. Κατά λάθος θεωρείται εθνικός ήρωας της Ελλάδας.

O Μακεδονικός Αγώνας θα τερματιστεί μετά την αστική επανάσταση των νεότουρκων το 1909 και τους βαλκανικούς πολέμους το 1912-13. Τότε ξεκινάει η προσπάθεια της αφομοίωσης του κατακτημένου πληθυσμού με... “νόμιμα μέσα”. Στο ελληνικό κομμάτι της περιοχής είχαμε εκτοπισμούς πληθυσμών, αλλαγές ονοματεπωνύμων και τοπωνυμίων, διαπόμπεψη κατόπιν αναγκαστικής κατάποσης ρετσινόλαδου σε όσους μιλούσαν σλάβικα, ακόμα και εξορίες. Επίσης μετά το 1922 ενώ οι πρόσφυγες που είχανε την ατυχία να βρεθούν στα αστικά κέντρα αποτέλεσαν κρέας στις μηχανές της αστικής τάξης, όσοι μεταβήκανε σε χωριά ή πλησίον χωριών σλαβόφωνων απόλαυσαν ιδιαίτερα προνόμια από το ελληνικό κράτος που τους χρησιμοποίησε ως τοποτηρητές. Η εγκατάσταση προσφύγων στην Μακεδονία έγινε με τρόπο εξαιρετικά παρόμοιο με τον εποικισμό της Δ. Όχθης από τον Νετανιάχου. Και ειδικά η τρομοκράτηση των Εβραίων και των Σλάβων από την φασιστική οργάνωση EEE στη διάρκεια του μεσοπολέμου υπήρξε πηγή έμπνευσης για τα τάγματα εφόδου της ναζιστικής “χρυσής αυγής” (αυτό που λένε δηλαδή ότι κρατάνε τις παραδόσεις).

Κατά τον Β’ Παγκόμιο Πόλεμο οι Μακεδόνες υπέφεραν και αυτοί το βάρος της κατοχής και της αντίστασης. Το ιδιαίτερό τους πρόβλημα ήταν οι φασιστικές ορδές του Κάλτσεβ που προσπαθούσαν να τους μετατρέψουν σε Βουλγάρους. Αντίπαλο δέος στην τρομοκρατία δεν ήταν βέβαια η δημοκρατική αστική τάξη αλλά οι αντιφασίστες παρτιζάνοι του γιουγκοσλάβικου και του ελληνικού εργατικού κινήματος. Ο Κάλτσεβ μετά την αποχώρηση των Ναζί προσπάθησε να βρει καταφύγιο στη Γιουγκοσλαβία αλλά οι παρτιζάνοι τον ανακάλυψαν και τον παρέδοσαν στον ΕΛΑΣ. Εκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη. Απ’ τις επιφανείς μορφές του αγώνα ήταν η δασκάλα από την Έδεσσα/Βοντενά Μίρκα Γκίνοβα που το όνομά της είχαν αλλάξει οι ελληνικές αρχές σε Ειρήνη Γκίνη.

Το 1944 μετά την απελευθέρωση της Γιουγκοσλαβίας από τον Άξονα συγκλήθηκε ένα είδος εθνοσυνέλευσης του λαού της βόρειας Μακεδονίας το ASNOM (αντιφασιστική συνέλευση για την απελευθέρωση του λαού της Μακεδονίας). Η επικρατούσες θέσεις τους ήταν υπέρ μιας ανεξάρτητης Μακεδονίας με επίσημη γλώσσα την (σλαβο)μακεδονική στα πλαίσια μιας σοσιαλιστικής βαλκανικής ομοσπονδίας. Ωστόσο και η εθνοσυνέλευση είχε τις δικές τις εσωτερικές αντιφάσεις, ενώ δεν έμενε ανεπηρέαστη από τις εξελίξεις στα υπόλοιπα Βαλκάνια και την ΕΣΣΔ. Τελικά μετά από πολλές διαδικασίες κατέληξαν τα 4/5 της Βόρειας Μακεδονίας να είναι κομμάτι της Σοσιαλιστικής Ομόσπονδης Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας ενώ η περιοχή του Πιρίν να είναι κομμάτι της Λαϊκής Δημοκρατίας της Βουλγαρίας με αναγνωρισμένη μακεδονική μειονότητα. Την αναγνώριση της μειονότητας κατήργησε ο Ζίφκοβ.

Και όσο η Βόρεια Μακεδονία ζούσε τον γραφειοκρατικά παραμορφωμένο δρόμο της για τον σοσιαλισμό, με τον Τίτο, τα δεινά των Μακεδόνων της Βόρειας Ελλάδας συνεχίζονταν. Έχοντας νοιώσει οι εθνικά Μακεδόνες ότι η χειραφέτησή τους δεν μπορεί να έρθει από τις αστικές τάξεις και το αστικό κράτος στράφηκαν στο ΚΚΕ και το ΕΑΜ. Πάλεψαν στην ελληνική επανάσταση. Έτσι βρέθηκαν για μια ακόμα φορά στο στόχαστρο του κράτους και, μετά τον Γράμμο, στο ανατολικό μπλοκ πλάι με τους Έλληνες συντρόφους τους. Οι περισσότεροι που δεν έφυγαν τότε φύγανε μετά μετανάστες και το ελληνικό κράτος βρήκε την ευκαιρία να κλείσει την πόρτα της επιστροφής και να αφαιρέσει την ιθαγένεια σε πολλούς από αυτούς.

H τελευταία πράξη του δράματος παίχθηκε το 1982. Πολύ πριν θυμηθει ο Καραμανλής να πει κλαίγοντας ότι η Μακεδονία είναι μια και ελληνική, και ο Ανδρόνικος λάβει επιφοίτηση και να σιγουρευτεί ότι ο τάφος στη Βεργίνα είναι του Φιλίππου, και πριν η πρωτεύουσα του Βορρά θυμίσει καρναβάλι του Ρίο. Ο νόμος περί επαναπατρισμού των πολιτικών προσφύγων Γεννηματά-Σκουλαρίκη απέκλειε ρητά όσους δεν ήταν Έλληνες στο γένος. Οι Μακεδόνες που πολέμησαν για την ελευθερία αυτού του τόπου από τους ναζί και τους συνεργάτες τους έμειναν εκτός. Aποκλεισμένοι από την κυβέρνηση της αλλαγής και ξεχασμένοι από τους παλιούς τους συντρόφους του ΚΚΕ που δεν έκαναν την παραμικρή μνεία, από όσο έχουμε υπ’ όψιν. “Kαλύτερα να μπεις στο μαύρο μπουντρούμι του Τούρκου, παρά στη μαύρη λίστα του Έλληνα” λένε πολλοί από αυτούς.

Μετά από όλα αυτά η Ελλάδα επί τρεις δεκαετίες θέτει διαρκώς το ζήτημα της ονομασίας σε διεθνείς οργανισμούς, ενώ ταυτόχρονα κάνει μεγάλες επενδύσεις στην χώρα. Και τί κερδίζει λοιπόν το ελληνικό κεφάλαιο διαιωνίζοντας αυτήν την κατάσταση. Η απάντηση είναι: πολλά! Πρώτον, ένα υποτελές έθνος με καταρρακωμένη εθνική περηφάνεια ξεζουμίζεται πολύ πιο εύκολα. Δεύτερον, και στα δύο έθνη αναπτύσσεται ένα εθνικιστικό ντελίριο που αποπροσανατολίζει τις μάζες από τα κοινά τους, ήτοι ταξικά, συμφέροντα. Τρίτον, διατηρεί εθνικούς μύθος που έχουνε μεγάλη σημασία για την πολιτική ισορροπία του συστήματος. Τέταρτον, όσο οι δύο λαοί είναι απορροφημένοι από τον εθνικιστικό παροξυσμό περνάνε “κάτω από το τραπέζι” πολύ πιο εύκολα οι αντιλαϊκές πολιτικές και οι πολιτικές των ιμπεριαλιστών.

Οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές χώρες νοιώθουν μια σταθερότητα στα Βαλκάνια, και μια ομαλή μετάβαση της Μακεδονίας στον καπιταλισμό. Το να έχεις ένα έθνος που τρώει σφαλιάρες ισοδυναμεί να έχεις ένα χειραγωγήσιμο έθνος στα χέρια σου. Ταυτόχρονα έχουν άλλο ένα ζήτημα για να πιέζουν την ελληνική διπλωματία όταν γίνονται διαπραγματεύσεις στην γεωπολιτική σκακιέρα. Και άλλα πολλά.

Λοιπόν οι εθνικά Μακεδόνες έχουν το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού; Μετά από όσα τράβηξαν ποιος έχει το δικαίωμα να πει όχι; Έχει λόγο η ελληνική πλευρά να μιλάει για αλυτρωτισμό; Με τόση επέμβαση στα εσωτερικά της γειτονικής χώρας, σίγουρα όχι.

*στα ελληνικά αναφέρεται ως ΕΜΕΟ: Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση

Το άρθρο είχε γραφθεί κατά παραγγελία από τοπική εφημερίδα και δεν δημοσιεύθηκε, γιαυτό και ο περιορισμός των λέξεων δημιούργησε προβλήματα. Σ.Τ.