Λένιν: Κράτος & Επανάσταση (αποσπάσματα από την Πείρα των Ετών 1848-51 και θεμέλειώδη ζητήματα περί κράτους)
«Το προλεταριάτο έχει ανάγκη ενός Κράτους», επαναλαµβάνουν όλοι οι οπορτουνιστές,
σοσιαλπατριώτες και οπαδοί του Κάουτσκυ, που µας βεβαιώνουν ότι αυτή ήταν η σκέψη του
Μαρξ. «Λησµονούν» όµως να προσθέσουν πρώτα-πρώτα ότι το προλεταριάτο, σύµφωνα µε τον
Μαρξ έχει ανάγκη µόνο από ένα µαραινόµενο Κράτος ένα Κράτος κατά τέτοιο τρόπο
διαµορφωµένο, που αρχίζει αµέσως να µαραίνεται, και δεν µπορεί παρά να µαραίνεται και έπειτα
οι εργάτες «έχουν ανάγκη από ένα Κράτος, «δηλαδή, από το προλεταριάτο ανυψωµένο σε
κυβερνώσα τάξη».
Το Κράτος είναι µια ειδική µορφή οργανωµένης βίας, είναι η οργάνωση της βίας µε το σκοπό
να υποτάξει κάποια τάξη. Αλλά ποια είναι η τάξη την οποία το προλεταριάτο πρέπει να υποτάξει;
Φυσικά δεν µπορεί να είναι άλλη από την εκµεταλλευτική τάξη, δηλαδή την πλουτοκρατία. Οι
υπόδουλοι έχουν ανάγκη από το Κράτος µόνο για να κατανικήσουν την αντίσταση των
εκµεταλλευτών και µόνο το προλεταριάτο µπορεί να διευθύνει και να πραγµατοποιήσει αυτό το
έργο -το προλεταριάτο που είναι η µόνη επαναστατική µέχρι τέλους τάξη, η µόνη τάξη που µπορεί
να συνενώσει όλους τους υπόδουλους και τους αδικούµενους, στον αγώνα εναντίον της
κεφαλαιοκρατικής τάξης µε σκοπό την τέλεια και βίαιη ανατροπή της
∆ιαπαιδαγωγώντας ένα εργατικό κόµµα, ο µαρξισµός διαπαιδαγωγεί επίσης την πρωτοπορία του προλεταριάτου, ικανή να αναλάβει την εξουσία και να οδηγήσει το σύνολο της κοινωνίας στον σοσιαλισµό, άξια να διευθύνει και να οργανώσει το νέο σύστηµα, να γίνει ο διδάσκαλος, ο οδηγός, ο ηγέτης όλων των πασχόντων και των πιεζόµενων στο έργο της αναδηµιουργίας της κοινωνικής ζωής χωρίς τους κεφαλαιούχους και εναντίον των κεφαλαιούχων. Ενάντια σαυτό το αξίωµα, ο οπορτουνισµός γεννάει µέσα στο εργατικό κίνηµα µια τάξη αντιπρόσωπων από τους καλύτερα αµειβόµενους εργάτες, που έχασαν κάθε επαφή µε την τάξη τους, που «περνούν» καλά µέσα στο κεφαλαιοκρατικό καθεστώς και πωλούν τα πρωτοτόκια τους για ένα πινάκιο φακής, δηλαδή απαρνιούνται τον ρόλο των επαναστατών ηγετών τον λαού εναντίον της καπιταλιστικής τάξης.
2. Τα πορίσµατα της Επανάστασης
Σχετικά µε το ζήτηµα του κράτους, που µας ενδιαφέρει, ο Μαρξ συνοψίζει τα πορίσµατα της επανάστασης του 1848 - 1851 στον ακόλουθο συλλογισµό του έργου του «Η 18η Μπρυµαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη»: ... «Η επανάσταση όµως είναι ριζική. Βρίσκεται ακόµα στο ταξίδι της µέσα από το καθαρτήριο πυρ. Εκτελεί µεθοδικά το έργο της. Ως τις 2 του ∆εκέµβρη 1851» (τη µέρα που ο, Λουδοβίκος Βοναπάρτης έκανε το πραξικόπηµα του) «είχε τελειώσει τη µισή προπαρασκευαστική της δαυλιά και τώρα τελειώνει την άλλη µισή. Ολοκληρώνει πρώτα την κοινοβουλευτική εξουσία, για να µπορεί να την ανατρέψει. Και τώρα που το έχει κατορθώσει αυτό, ολοκληρώνει την εκτελεστική εξουσία, την περιορίζει στην πιο καθαρή της έκφραση, την αποµονώνει, τη βάζει απέναντι της σαν µοναδικό στόχο για να σνγκεντρώσει πάνω της όλες τις δυνάµεις καταστροφής» (η υπογράµµιση είναι δική µας).
«Κι όταν θα έχει εκτελέσει το δεύτερο µισό της προπαρασκευαστικής της δουλιας, η Ευρώπη θ' αναπηδήσει από τη θέση της και θ' αλαλάξει: καλά έσκαψες, γερο - τυφλοπόντικα! Αυτή η εκτελεστική εξουσία, µε την τεράστια γραφειoκρατική και στρατιωτική οργάνωση της, µε τον εκτεταµένο και τεχνητό κρατικό της µηχανισµό, µε µια στρατιά από µισό εκατοµµύριο υπαλλήλους, δίπλα σ' ένα στρατό από άλλο µισό εκατοµµύριο, αυτό το τροµαχτικό παρασιτικό σώµα, που τυλίγεται σαν δίχτυ γύρω από το κορµί της γαλλικής κοινωνίας και φράζει όλους τους πόρους της, γεννήθηκε στις µέρες της απόλυτης µοναρχίας, τον καιρό της παρακµής του φεουδαρχικού καθεστώτος, και συνετέλεσε στην επιτάχυνση της παρακµής του». Η πρώτη γαλλική επανάσταση ανάπτυξε το συγκεντρωτισµό, «ταυτόχρονα όµως ανάπτυξε την έκταση, τις αρµοδιότητες και τους παραστάτες της κυβερνητικής εξουσίας.
Ο Ναπολέων ολοκλήρωσε αυτή την κρατική µηχανή». Η νοµιµόφρονη µοναρχία και η µοναρχία του Ιούλη «δεν προσθέσανε τίποτα σ' αυτή τη µηχανή, εκτός από ένα µεγαλύτερο καταµερισµό της εργασίας»... ... «Τέλος, η κοινοβουλευτική δηµοκρατία στην πάλη της ενάντια στην επανάσταση βρέθηκε στην ανάγκη, µαζί µε τα καταπιεστικά µέτρα, να ενισχύσει τους πόρους και το συγκεντρωτισµό της κυβερνητικής εξουσίας. Όλες οι ανατροπές τελειοποιούσαν αυτή τη µηχανή αντί να την τσακίσουν» (η υπογράµµιση είναι δική µας). «Τα κόµµατα, που αγωνίζονταν διαδοχικά για την εξουσία, θεωρούσαν την απόχτηση αυτού του τεράστιου κρατικού οικοδοµήµατος σαν την κυριότερη λεία του νικητή» («Η 18η Μπρυµαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη», σελ. 98 - 99, 4η έκδ., Αµβούργο, 1907). Με τον περίφηµο αυτό συλλογισµό ο µαρξισµός κάνει ένα τεράστιο βήµα προς τα µπρος σε σύγκριση µε το «Κοµµουνιστικό Μανιφέστο». Εκεί το ζήτηµα του κράτους τίθεται ακόµα άκρως αφηρηµένα, µε τις πιο γενικές έννοιες και εκφράσεις. Εδώ το ζήτηµα τίθεται συγκεκριµένα, και το συµπέρασµα που βγαίνει είναι εξαιρετικά ακριβολογηµένο, καθορισµένο, πραχτικά χειροπιαστό: όλες οι προηγούµενες επαναστάσεις τελειοποιούσαν την κρατική, µηχανή, ενώ πρέπει να σπάσει, να τσακιστεί. Το συµπέρασµα τούτο είναι το κύριο, το βασικό στη διδασκαλία του µαρξισµού για το κράτος. (η υπογράμμιση δική μας, ΝΠ)Και αυτό ακριβώς το βασικό δεν έχει µόνο ολότελα λησµονηθεί από τα κυρίαρχα επίσηµα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα, µα και έχει άµεσα διαστρεβλωθεί (όπως θα δούµε πιο κάτω) από τον πιο επιφανή θεωρητικό της ΙΙ ∆ιεθνούς Κ. Κάουτσκι.
Στο «Κοµµουνιστικό Μανιφέστο» συνοψίζονται τα γενικά πορίσµατα της ιστορίας, που µας υποχρεώνουν να βλέπουµε στο κράτος ένα όργανο ταξικής κυριαρχίας και που οδηγούν υποχρεωτικά στο συµπέρασµα, πως το προλεταριάτο δεν µπορεί ν' ανατρέψει την αστική τάξη, χωρίς να καταχτήσει πρωτύτερα την πολιτική εξουσία, χωρίς ν' αποχτήσει την πολιτική κυριαρχία και να µετατρέψει το κράτος στο «οργανωµένο σαν κυρίαρχη τάξη, προλεταριάτο», και πως αυτό το προλεταριακό κράτος αµέσως µετά τη νίκη του θ' αρχίσει ν' απονεκρώνεται, γιατί σε µια κοι- νωνία δίχως ταξικές αντιθέσεις το κράτος δε χρειάζεται και δεν µπορεί να υπάρχει. Εδώ δεν τίθεται το ζήτηµα τι λογής πρέπει - από την άποψη της ιστορικής εξέλιξης - να είναι αυτή η αντι- κατάσταση του αστικού κράτους από το προλεταριακό. Αυτό το ζήτηµα ο Μαρξ το θέτει και το λύνει µόνο το 1852. Πιστός στη φιλοσοφία του του διαλεκτικού υλισµού, ο Μαρξ παίρνει για βάση την ιστορική πείρα των µεγάλων χρόνων της επανάστασης του 1848- 1851. Και δω η διδασκαλία του Μαρξ - όπως πάντα - αποτελεί συνόψιση πείρας, φωτισµένης µε βαθιά φιλοσοφική κοσµοθεώρηση και πλούσια γνώση της Ιστορίας. Το ζήτηµα του κράτους τίθεται συγκεκριµένα : πώς γεννήθηκε ιστορικά το αστικό κράτος, η απαραίτητη για την κυριαρχία της αστικής ταξης κρατική µηχανή; ποιες είναι οι αλλαγές της, ποια η εξέλιξη της στην πορεία των αστικών επαναστάσεων και µπροστά στις ανεξάρτητες εκδηλώσεις των καταπιεζόµενων ταξεων; ποια τα καθήκοντα του προλεταριάτου σε σχέση µ' αυτή την κρατική µηχανή; Η συγκεντρωτική κρατική εξουσία, που χαρακτηρίζει την αστική κοινωνία, εµφανίστηκε την εποχή της παρακµής του απολυταρχισµού. ∆υο είναι οι πιο χαρακτηριστικοί γι' αυτή την κρατική µηχανή θεσµοί: η υπαλληλοκρατία και ο µόνιµος στρατός.
Στα έργα του Μαρξ και του Ένγκελς γίνεται πολλές φορές λόγος για το πώς χιλιάδες νήµατα συνδέουν αυτούς τους θεσµούς ακριβώς µε την αστική τάξη. Η πείρα του κάθε εργάτη διασαφηνίζει αυτό το δεσµό µε εξαιρετικά παραστατικό και επιβλητικό τρόπο. Η εργατικη τάξη µαθαίνει πάνω στο πετσί της να διακρίνει αυτό το δεσµό - να γιατί κατανοεί τόσο εύκολα και αφοµοιώνει τόσο γερά την επιστήµη για το αναπόφευκτο αυτού του δεσµού, την επιστήµη, που οι µικροαστοί δηµοκράτες είτε την αρνούνται από αµορφωσιά και επιπολαιότητα, είτε µε ακόµα µεγαλύτερη επιπολαιότητα την παραδέχονται «γενικά», ξεχνώντας να βγαλουν τ' αντίστοιχα πραχτικά συµπεράσµατα. Η υπαλληλοκρατία και ο µόνιµος στρατός είναι ένα «παράσιτο» πάνω στο κορµί της αστικής κοινωνίας, παράσιτο, που γεννήθηκε από τις εσωτερικές αντιφασεις που σπαράζουν αυτή την κοινωνία, και συγκεκριµένα, παράσιτο, που «φράζει» τους ζωτικούς πόρους. Ο καουτσκικός οπορτουνισµός, που κυριαρχεί σήµερα στην επίσηµη σοσιαλδηµοκρατία, θεωρεί σαν ειδικό και αποκλειστικό γνώρισµα του αναρχισµού την άποψη ότι το κράτος είναι παρασιτικός οργανισµός. Φυσικά αυτή η διαστρέβλωση του µαρξισµού συµφέρει εξαιρετικά στους µικροαστούς εκείνους, 18 που έφεραν το σοσιαλισµό στο ανήκουστο αίσχος να δικαιολογεί και να εξωραΐζει τον ιµπεριαλιστικό πόλεµο, εφαρµόζοντας σ' αυτόν την έννοια της «υπεράσπισης της πατρίδας», ωστόσο όµως πρόκειται για αναµφισβήτητη διαστρέβλωση. (η υπογράμμιση δική μας, ΝΠ)
Μέσα απ' όλες τις αστικές επαναστάσεις, που τόσο πολλές γνώρισε η Ευρώπη από τον καιρό της πτώσης της φεουδαρχίας, προχωρεί η εξέλιξη, η τελειοποίηση, το δυνάµωµα αυτού του υπαλληλοκρατικού και στρατιωτικού µηχανισµού. Ιδιαίτερα, ίσα - ίσα η µικροαστική τάξη είναι εκείνη που τραβιέται προς το µέρος της µεγαλοαστικής τάξης και σε σηµαντικό βαθµό υποτάσσεται σ' αυτήν µέσω αυτού του µηχανισµού, που προσφέρει στ' ανώτερα στρώµατα της αγροτιάς, των χειροτεχνών, των έµπορων κ.α. σχετικά βολικές, ήσυχες και τιµητικές θεσούλες, που τοποθέτουν τους κατόχους τους πάνω από το λαό.
Πάρτε αυτό που έγινε στη Ρωσία µέσα σ' ένα εξάµηνο ύστερα από τις 27 του Φλεβάρη 1917: οι δηµοσιοϋπαλληλικές θέσεις, που πρώτα δίνονταν κατά προτίµηση στους µαυροεκατονταρχίτες, έγιναν αντικείµενο λείας των καντέτων, των µενσεβίκων και των εσέρων. Στην ουσία δε σκέφτονται να κάνουν κανενός είδους σοβαρές µέταρυθµίσεις, που πάσχιζαν να τις αναβάλουν «ίσαµε τη Συντακτική Συνέλευση» - και τη Συντακτική Συνέλευση να την αναβάλουν λίγο-λίγο ίσαµε το τέλος του πολέµου. ∆εν αργούσαν όµως και δεν περίµεναν καµιά Συντακτική Συνέλευση για το µοίρασµα της λείας, για την κατάληψη των θέσεων των υπουργών, των υφυπουργών, των γενικών διοικητών κλπ. κλπ.! Το παιχνίδι των συνδυασµών για τη σύνθεση της κυβέρνησης στην ουσία δεν εκφραζε παρά αυτό το µοίρασµα και το ξαναµοίρασµα της «λείας», που γινόταν και από τα πάνω και από τα κάτω, σ' όλη τη χώρα, σ' ολόκληρη την κεντρική και τοπική διοίκηση. Το αποτέλεσµα, το αντικειµενικό αποτέλεσµα του εξαµήνου 27 του Φλεβάρη - 27 του Αυγούστου 1917 είναι αναµφισβήτητο: οι µεταρυθµίσεις αναβλήθηκαν, το µοίρασµα των δηµοσιοϋπαλληλικών θέσεων έχει γίνει, και τα «λάθη» του µοιράσµατος έχουν διορθωθεί µε µερικά ξαναµοιράσµατα.
Μα όσο πιο πολλά «ξαναµοιράσµατα» γίνονται στον υπαλληλοκρατικό µηχανισµό ανάµεσα στα διάφορα αστικά και µικροαστικά κόµµατα (ανάµεσα στους καντέτους, τους εσέρους και τους µενσεβίκους, για να πάρουµε το ρωσικό παράδειγµα), τόσο πιο φανερή γίνεται για τις καταπιεζόµενες τάξεις και για το προλεταριάτο, που βρίσκεται επικεφαλής τους, η ασυµφιλίωτη έχθρα τους προς όλη την αστική κανωνία. Από δω πηγάζει η ανάγκη για όλα τα αστικά κόµµατα, ακόµα και για τα πιο δηµοκρατικά, µαζί και για τα «επαναστατικά - δηµοκρατικά», να δυναµώνουν τις καταπιέσεις εναντία στο επαναστατικό προλεταριάτο, να στεριώνουν τον καταπιεστικό µηχανισµό, δηλαδή την ίδια την κρατική µηχανή. Αυτή η πορεία των γεγονότων υποχρεώνει την επανάσταση «να συγκεντρώνει όλες τις δυνάµεις της καταστροφής» ενάντια στην κρατική εξουσία, την υποχρεώνει να βάλει καθήκον της όχι την καλυτέρευση της κρατικής µηχανής, µα τη συντριβή, την καταστροφή της. ∆εν είναι οι λογικοί συλλογισµοί, αλλά η πραγµατική εξέλιξη των γεγονότων, η ζωντανή πείρα του 1848- 1851 πού οδήγησαν στην τέτοια τοποθέτηση του προβλήµατος. Πόσο αυστηρά κρατιέται ο Μαρξ στην πραγµατική βάση της ιστορικής πείρας - φαίνεται από το γεγονός ότι το 1852 δε θέτει ακόµα συγκεκριµένα το ζήτηµα µε τι πρέπει ν' αντικατασταθεί αυτή η κρατική µηχανή που πρόκειται να καταστραφεί. (οι υπογραμμίσεις δικές μας, ΝΠ)
Η πείρα δεν πρόσφερνε ακόµα τότε στοιχεία για ένα τέτοιο πρόβληµα, που η ιστορία το έθεσε στην ηµερήσια διάταξη αργότερα, το 1871. Το 1852 µπορούσε κανείς να διαπιστώσει µε την ακρίβεια φυσικοίστορίκης παρατήρησης µόνον ότι η προλεταριακή επανάσταση πλησίασε άµεσα στο καθήκον «να συγκεντρώσει όλες τις δυνάµεις της καταστροφής» ενάντια στην κρατική εξουσία, στο καθήκον «να τσακίσει» την κρατική µηχανή. Εδώ µπορεί να γεννηθεί το ερώτηµα: είναι άραγε σωστή η γενίκευση της πείρας, των παρατηρήσεων και των συµπερασµαάτων του Μαρξ, η µεταφορά τους σε πεδίο πλατύτερο από την ιστορία της Γαλλίας στην τριετία 1848- 1851; Για να εξετάσουµε αυτό το ζήτηµα θα θυµίσουµε πρώτα µια παρατήρηση του Ένγκελς και κατόπι θα περάσουµε στα πραγµατικά δεδοµένα. ... «Η Γαλλία - έγραφε ο Ένγκελς στον πρόλογο της 3ης έκδοσης της «18ης Μπρυµαίρ» - είναι η χώρα όπου περισσότερο από οπουδήποτε αλλού οι ιστορικοί ταξικοί αγώνες έφταναν κάθε φορά ως την αποφασιστική µάχη, όπου συνεπώς διαγράφονται µε τον πιο ανάγλυφο τρόπο οι µεταβαλλόµενες πολιτικές µορφές, που µέσα τους κινούνται οι ταξικοί αγώνες και όπου συνοψίζονται τ' αποτελέσµατά τους. Κέντρο της φεουδαρχίας στο µεσαίωνα, υποδειγµατική χώρα της ενιαίας µοναρχίας των προνοµιούχων τάξεων ύστερα από την Αναγέννηση, η Γαλλία τσάκισε στη µεγάλη επανάσταση το φεουδαρχισµό και εγκαθίδρυσε την καθαρή κυριαρχία της αστικής τάξης µε τέτοια κλασική µορφή που δεν την έφτασε καµιά άλλη ευρωπαική χώρα. Και ο αγώνας του προλεταριάτου, που σηκώνει κεφάλι ενάντια στην κυρίαρχη αστική τάξη, εκδηλώνεται εδώ µε τόσο οξεία µορφή, που είναι άγνωστη σε άλλες χώρες» (σελ. 4 της έκδ. του 1907).
Η τελευταία παρατήρηση έχει παλιώσει, εφόσον από το 1871 και δω σηµειώθηκε µια διακοπή στον επαναστατικό αγώνα του γαλλικού προλεταριάτου, µ' όλο που, όσο µακρόχρονη κι αν είναι αυτή η διακοπή, δεν αποκλείει διόλου την πιθανότητα στην επικείµενη προλεταριακή επανάσταση η Γαλλία να δείξει πως είναι η κλασική χώρα της πάλης των τάξεων ίσαµε το αποφασιστικό τέλος. Ας ρίξουµε όµως µια γενική µατιά στην ιστορία των προχωρηµένων χωρών στα τέλη του ΧΙΧ και τις αρχές του ΧΧ αιώνα. Θα δούµε ότι συντελούνταν πιο αργά, πιο ποικιλόµορφα, πάνω σε πολύ πιο πλατιά κονίστρα το ίδιο προτσες: από τη µια µεριά, η συµπλήρωση της «κοινοβουλευτικής εξουσίας» τόσο στις δηµοκρατικές χώρες (Γαλλία, Αµερική, Ελβετία), όσο και στις µοναρχικές (Αγγλία, Γερµανία ως ένα βαθµό, Ιταλία, Σκανδιναβικές χώρες κ.ά.), κι από την άλλη, η πάλη για την εξουσία των διάφορων αστικών και µικροαστικών κοµµάτων, που µοιράζονταν και ξαναµοιράζονταν τη «λεία» των δηµοσιουπαλληλικών θέσεων, χωρίς ν' αλλάζουν τα θεµέλια του αστικού καθεστώτος, τέλος, η τελειοποίηση και το δυνάµωµα της «εκτελεστικής εξουσίας» του υπαλληλοκρατικού και στρατιωτικού µηχανισµού της.
∆ε χωράει καµιά αµφιβολία πώς όλα αυτά είναι κοινά χαρακτηριστικά όλης της νεότερης εξέλιξης των κεφαλαιοκρατικών κρατών γενικά. Στα τρία χρόνια 1848 - 1851 η Γαλλία παρου- σίασε µε γοργό, έντονο συγκεντρωτικό τρόπο τα ίδια προτσές εξέλιξης που χαρακτηρίζουν όλο τον κεφαλαιοκρατικό κόσµο. Ιδίως ο ιµπεριαλισµός, η εποχή του τραπεζιτικού κεφαλαίου, η εποχή των γιγάντιων κεφαλαιοκρατικών µονοπωλίων, η εποχή της µετεξέλιξης του µονοπωλιακού καπιταλισµού σε κρατικό - µονοπωλιακό καπιταλισµό, παρουσιάζει ένα ασυνήθιστο δυνάµωµα της «κρατικής µηχανής», µιαν ανήκουστη αύξηση του υπαλληλοκρατικού και στρατιωτικού της µηχανισµού σε συνδυασµό µε την ένταση των καταπιέσεων εναντία στο προλεταριάτο τόσο στις µοναρχικές, όσο και στις πιο ελεύθερες, δηµοκρατικές χώρες. Είναι αναµφισβήτητο ότι η παγκόσµια ιστορία πλησιάζει τώρα, σε ασύγκριτα µεγαλύτερη κλίµακα από το 1852, στη «συγκέντρωση όλων των δυνάµεων» της προλεταριακής επανάστασης για την «καταστροφή» της κρατικής µηχανής. Με τι θα την αντικαταστήσει το προλεταριάτο, στο ζήτηµα αυτό έδωσε διδαχτικότατο υλικό η Παρισινή Κοµµούνα.
 | |
| Wassily Kandinsky: Blue Crest, 1917 |
 |
| Νικολάι Μπασκάκοβ, Ο Λένιν στο Κρεμλίνο(1960) |
∆ιαπαιδαγωγώντας ένα εργατικό κόµµα, ο µαρξισµός διαπαιδαγωγεί επίσης την πρωτοπορία του προλεταριάτου, ικανή να αναλάβει την εξουσία και να οδηγήσει το σύνολο της κοινωνίας στον σοσιαλισµό, άξια να διευθύνει και να οργανώσει το νέο σύστηµα, να γίνει ο διδάσκαλος, ο οδηγός, ο ηγέτης όλων των πασχόντων και των πιεζόµενων στο έργο της αναδηµιουργίας της κοινωνικής ζωής χωρίς τους κεφαλαιούχους και εναντίον των κεφαλαιούχων. Ενάντια σαυτό το αξίωµα, ο οπορτουνισµός γεννάει µέσα στο εργατικό κίνηµα µια τάξη αντιπρόσωπων από τους καλύτερα αµειβόµενους εργάτες, που έχασαν κάθε επαφή µε την τάξη τους, που «περνούν» καλά µέσα στο κεφαλαιοκρατικό καθεστώς και πωλούν τα πρωτοτόκια τους για ένα πινάκιο φακής, δηλαδή απαρνιούνται τον ρόλο των επαναστατών ηγετών τον λαού εναντίον της καπιταλιστικής τάξης.
2. Τα πορίσµατα της Επανάστασης
Σχετικά µε το ζήτηµα του κράτους, που µας ενδιαφέρει, ο Μαρξ συνοψίζει τα πορίσµατα της επανάστασης του 1848 - 1851 στον ακόλουθο συλλογισµό του έργου του «Η 18η Μπρυµαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη»: ... «Η επανάσταση όµως είναι ριζική. Βρίσκεται ακόµα στο ταξίδι της µέσα από το καθαρτήριο πυρ. Εκτελεί µεθοδικά το έργο της. Ως τις 2 του ∆εκέµβρη 1851» (τη µέρα που ο, Λουδοβίκος Βοναπάρτης έκανε το πραξικόπηµα του) «είχε τελειώσει τη µισή προπαρασκευαστική της δαυλιά και τώρα τελειώνει την άλλη µισή. Ολοκληρώνει πρώτα την κοινοβουλευτική εξουσία, για να µπορεί να την ανατρέψει. Και τώρα που το έχει κατορθώσει αυτό, ολοκληρώνει την εκτελεστική εξουσία, την περιορίζει στην πιο καθαρή της έκφραση, την αποµονώνει, τη βάζει απέναντι της σαν µοναδικό στόχο για να σνγκεντρώσει πάνω της όλες τις δυνάµεις καταστροφής» (η υπογράµµιση είναι δική µας).
«Κι όταν θα έχει εκτελέσει το δεύτερο µισό της προπαρασκευαστικής της δουλιας, η Ευρώπη θ' αναπηδήσει από τη θέση της και θ' αλαλάξει: καλά έσκαψες, γερο - τυφλοπόντικα! Αυτή η εκτελεστική εξουσία, µε την τεράστια γραφειoκρατική και στρατιωτική οργάνωση της, µε τον εκτεταµένο και τεχνητό κρατικό της µηχανισµό, µε µια στρατιά από µισό εκατοµµύριο υπαλλήλους, δίπλα σ' ένα στρατό από άλλο µισό εκατοµµύριο, αυτό το τροµαχτικό παρασιτικό σώµα, που τυλίγεται σαν δίχτυ γύρω από το κορµί της γαλλικής κοινωνίας και φράζει όλους τους πόρους της, γεννήθηκε στις µέρες της απόλυτης µοναρχίας, τον καιρό της παρακµής του φεουδαρχικού καθεστώτος, και συνετέλεσε στην επιτάχυνση της παρακµής του». Η πρώτη γαλλική επανάσταση ανάπτυξε το συγκεντρωτισµό, «ταυτόχρονα όµως ανάπτυξε την έκταση, τις αρµοδιότητες και τους παραστάτες της κυβερνητικής εξουσίας.
 |
| Μπόρις Κουστοντίεβ, Ο Μπολσεβίκος (1920) |
Ο Ναπολέων ολοκλήρωσε αυτή την κρατική µηχανή». Η νοµιµόφρονη µοναρχία και η µοναρχία του Ιούλη «δεν προσθέσανε τίποτα σ' αυτή τη µηχανή, εκτός από ένα µεγαλύτερο καταµερισµό της εργασίας»... ... «Τέλος, η κοινοβουλευτική δηµοκρατία στην πάλη της ενάντια στην επανάσταση βρέθηκε στην ανάγκη, µαζί µε τα καταπιεστικά µέτρα, να ενισχύσει τους πόρους και το συγκεντρωτισµό της κυβερνητικής εξουσίας. Όλες οι ανατροπές τελειοποιούσαν αυτή τη µηχανή αντί να την τσακίσουν» (η υπογράµµιση είναι δική µας). «Τα κόµµατα, που αγωνίζονταν διαδοχικά για την εξουσία, θεωρούσαν την απόχτηση αυτού του τεράστιου κρατικού οικοδοµήµατος σαν την κυριότερη λεία του νικητή» («Η 18η Μπρυµαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη», σελ. 98 - 99, 4η έκδ., Αµβούργο, 1907). Με τον περίφηµο αυτό συλλογισµό ο µαρξισµός κάνει ένα τεράστιο βήµα προς τα µπρος σε σύγκριση µε το «Κοµµουνιστικό Μανιφέστο». Εκεί το ζήτηµα του κράτους τίθεται ακόµα άκρως αφηρηµένα, µε τις πιο γενικές έννοιες και εκφράσεις. Εδώ το ζήτηµα τίθεται συγκεκριµένα, και το συµπέρασµα που βγαίνει είναι εξαιρετικά ακριβολογηµένο, καθορισµένο, πραχτικά χειροπιαστό: όλες οι προηγούµενες επαναστάσεις τελειοποιούσαν την κρατική, µηχανή, ενώ πρέπει να σπάσει, να τσακιστεί. Το συµπέρασµα τούτο είναι το κύριο, το βασικό στη διδασκαλία του µαρξισµού για το κράτος. (η υπογράμμιση δική μας, ΝΠ)Και αυτό ακριβώς το βασικό δεν έχει µόνο ολότελα λησµονηθεί από τα κυρίαρχα επίσηµα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα, µα και έχει άµεσα διαστρεβλωθεί (όπως θα δούµε πιο κάτω) από τον πιο επιφανή θεωρητικό της ΙΙ ∆ιεθνούς Κ. Κάουτσκι.
Στο «Κοµµουνιστικό Μανιφέστο» συνοψίζονται τα γενικά πορίσµατα της ιστορίας, που µας υποχρεώνουν να βλέπουµε στο κράτος ένα όργανο ταξικής κυριαρχίας και που οδηγούν υποχρεωτικά στο συµπέρασµα, πως το προλεταριάτο δεν µπορεί ν' ανατρέψει την αστική τάξη, χωρίς να καταχτήσει πρωτύτερα την πολιτική εξουσία, χωρίς ν' αποχτήσει την πολιτική κυριαρχία και να µετατρέψει το κράτος στο «οργανωµένο σαν κυρίαρχη τάξη, προλεταριάτο», και πως αυτό το προλεταριακό κράτος αµέσως µετά τη νίκη του θ' αρχίσει ν' απονεκρώνεται, γιατί σε µια κοι- νωνία δίχως ταξικές αντιθέσεις το κράτος δε χρειάζεται και δεν µπορεί να υπάρχει. Εδώ δεν τίθεται το ζήτηµα τι λογής πρέπει - από την άποψη της ιστορικής εξέλιξης - να είναι αυτή η αντι- κατάσταση του αστικού κράτους από το προλεταριακό. Αυτό το ζήτηµα ο Μαρξ το θέτει και το λύνει µόνο το 1852. Πιστός στη φιλοσοφία του του διαλεκτικού υλισµού, ο Μαρξ παίρνει για βάση την ιστορική πείρα των µεγάλων χρόνων της επανάστασης του 1848- 1851. Και δω η διδασκαλία του Μαρξ - όπως πάντα - αποτελεί συνόψιση πείρας, φωτισµένης µε βαθιά φιλοσοφική κοσµοθεώρηση και πλούσια γνώση της Ιστορίας. Το ζήτηµα του κράτους τίθεται συγκεκριµένα : πώς γεννήθηκε ιστορικά το αστικό κράτος, η απαραίτητη για την κυριαρχία της αστικής ταξης κρατική µηχανή; ποιες είναι οι αλλαγές της, ποια η εξέλιξη της στην πορεία των αστικών επαναστάσεων και µπροστά στις ανεξάρτητες εκδηλώσεις των καταπιεζόµενων ταξεων; ποια τα καθήκοντα του προλεταριάτου σε σχέση µ' αυτή την κρατική µηχανή; Η συγκεντρωτική κρατική εξουσία, που χαρακτηρίζει την αστική κοινωνία, εµφανίστηκε την εποχή της παρακµής του απολυταρχισµού. ∆υο είναι οι πιο χαρακτηριστικοί γι' αυτή την κρατική µηχανή θεσµοί: η υπαλληλοκρατία και ο µόνιµος στρατός.
Στα έργα του Μαρξ και του Ένγκελς γίνεται πολλές φορές λόγος για το πώς χιλιάδες νήµατα συνδέουν αυτούς τους θεσµούς ακριβώς µε την αστική τάξη. Η πείρα του κάθε εργάτη διασαφηνίζει αυτό το δεσµό µε εξαιρετικά παραστατικό και επιβλητικό τρόπο. Η εργατικη τάξη µαθαίνει πάνω στο πετσί της να διακρίνει αυτό το δεσµό - να γιατί κατανοεί τόσο εύκολα και αφοµοιώνει τόσο γερά την επιστήµη για το αναπόφευκτο αυτού του δεσµού, την επιστήµη, που οι µικροαστοί δηµοκράτες είτε την αρνούνται από αµορφωσιά και επιπολαιότητα, είτε µε ακόµα µεγαλύτερη επιπολαιότητα την παραδέχονται «γενικά», ξεχνώντας να βγαλουν τ' αντίστοιχα πραχτικά συµπεράσµατα. Η υπαλληλοκρατία και ο µόνιµος στρατός είναι ένα «παράσιτο» πάνω στο κορµί της αστικής κοινωνίας, παράσιτο, που γεννήθηκε από τις εσωτερικές αντιφασεις που σπαράζουν αυτή την κοινωνία, και συγκεκριµένα, παράσιτο, που «φράζει» τους ζωτικούς πόρους. Ο καουτσκικός οπορτουνισµός, που κυριαρχεί σήµερα στην επίσηµη σοσιαλδηµοκρατία, θεωρεί σαν ειδικό και αποκλειστικό γνώρισµα του αναρχισµού την άποψη ότι το κράτος είναι παρασιτικός οργανισµός. Φυσικά αυτή η διαστρέβλωση του µαρξισµού συµφέρει εξαιρετικά στους µικροαστούς εκείνους, 18 που έφεραν το σοσιαλισµό στο ανήκουστο αίσχος να δικαιολογεί και να εξωραΐζει τον ιµπεριαλιστικό πόλεµο, εφαρµόζοντας σ' αυτόν την έννοια της «υπεράσπισης της πατρίδας», ωστόσο όµως πρόκειται για αναµφισβήτητη διαστρέβλωση. (η υπογράμμιση δική μας, ΝΠ)
 |
| Isaak Brodsky: V.I.Lenin and Manifestation, 1919 |
Μέσα απ' όλες τις αστικές επαναστάσεις, που τόσο πολλές γνώρισε η Ευρώπη από τον καιρό της πτώσης της φεουδαρχίας, προχωρεί η εξέλιξη, η τελειοποίηση, το δυνάµωµα αυτού του υπαλληλοκρατικού και στρατιωτικού µηχανισµού. Ιδιαίτερα, ίσα - ίσα η µικροαστική τάξη είναι εκείνη που τραβιέται προς το µέρος της µεγαλοαστικής τάξης και σε σηµαντικό βαθµό υποτάσσεται σ' αυτήν µέσω αυτού του µηχανισµού, που προσφέρει στ' ανώτερα στρώµατα της αγροτιάς, των χειροτεχνών, των έµπορων κ.α. σχετικά βολικές, ήσυχες και τιµητικές θεσούλες, που τοποθέτουν τους κατόχους τους πάνω από το λαό.
Πάρτε αυτό που έγινε στη Ρωσία µέσα σ' ένα εξάµηνο ύστερα από τις 27 του Φλεβάρη 1917: οι δηµοσιοϋπαλληλικές θέσεις, που πρώτα δίνονταν κατά προτίµηση στους µαυροεκατονταρχίτες, έγιναν αντικείµενο λείας των καντέτων, των µενσεβίκων και των εσέρων. Στην ουσία δε σκέφτονται να κάνουν κανενός είδους σοβαρές µέταρυθµίσεις, που πάσχιζαν να τις αναβάλουν «ίσαµε τη Συντακτική Συνέλευση» - και τη Συντακτική Συνέλευση να την αναβάλουν λίγο-λίγο ίσαµε το τέλος του πολέµου. ∆εν αργούσαν όµως και δεν περίµεναν καµιά Συντακτική Συνέλευση για το µοίρασµα της λείας, για την κατάληψη των θέσεων των υπουργών, των υφυπουργών, των γενικών διοικητών κλπ. κλπ.! Το παιχνίδι των συνδυασµών για τη σύνθεση της κυβέρνησης στην ουσία δεν εκφραζε παρά αυτό το µοίρασµα και το ξαναµοίρασµα της «λείας», που γινόταν και από τα πάνω και από τα κάτω, σ' όλη τη χώρα, σ' ολόκληρη την κεντρική και τοπική διοίκηση. Το αποτέλεσµα, το αντικειµενικό αποτέλεσµα του εξαµήνου 27 του Φλεβάρη - 27 του Αυγούστου 1917 είναι αναµφισβήτητο: οι µεταρυθµίσεις αναβλήθηκαν, το µοίρασµα των δηµοσιοϋπαλληλικών θέσεων έχει γίνει, και τα «λάθη» του µοιράσµατος έχουν διορθωθεί µε µερικά ξαναµοιράσµατα.
 |
| Μπογκάνοβ, Γκόργκι & Λένιν παίζουν σκάκι στο Καπρί |
Μα όσο πιο πολλά «ξαναµοιράσµατα» γίνονται στον υπαλληλοκρατικό µηχανισµό ανάµεσα στα διάφορα αστικά και µικροαστικά κόµµατα (ανάµεσα στους καντέτους, τους εσέρους και τους µενσεβίκους, για να πάρουµε το ρωσικό παράδειγµα), τόσο πιο φανερή γίνεται για τις καταπιεζόµενες τάξεις και για το προλεταριάτο, που βρίσκεται επικεφαλής τους, η ασυµφιλίωτη έχθρα τους προς όλη την αστική κανωνία. Από δω πηγάζει η ανάγκη για όλα τα αστικά κόµµατα, ακόµα και για τα πιο δηµοκρατικά, µαζί και για τα «επαναστατικά - δηµοκρατικά», να δυναµώνουν τις καταπιέσεις εναντία στο επαναστατικό προλεταριάτο, να στεριώνουν τον καταπιεστικό µηχανισµό, δηλαδή την ίδια την κρατική µηχανή. Αυτή η πορεία των γεγονότων υποχρεώνει την επανάσταση «να συγκεντρώνει όλες τις δυνάµεις της καταστροφής» ενάντια στην κρατική εξουσία, την υποχρεώνει να βάλει καθήκον της όχι την καλυτέρευση της κρατικής µηχανής, µα τη συντριβή, την καταστροφή της. ∆εν είναι οι λογικοί συλλογισµοί, αλλά η πραγµατική εξέλιξη των γεγονότων, η ζωντανή πείρα του 1848- 1851 πού οδήγησαν στην τέτοια τοποθέτηση του προβλήµατος. Πόσο αυστηρά κρατιέται ο Μαρξ στην πραγµατική βάση της ιστορικής πείρας - φαίνεται από το γεγονός ότι το 1852 δε θέτει ακόµα συγκεκριµένα το ζήτηµα µε τι πρέπει ν' αντικατασταθεί αυτή η κρατική µηχανή που πρόκειται να καταστραφεί. (οι υπογραμμίσεις δικές μας, ΝΠ)
Η πείρα δεν πρόσφερνε ακόµα τότε στοιχεία για ένα τέτοιο πρόβληµα, που η ιστορία το έθεσε στην ηµερήσια διάταξη αργότερα, το 1871. Το 1852 µπορούσε κανείς να διαπιστώσει µε την ακρίβεια φυσικοίστορίκης παρατήρησης µόνον ότι η προλεταριακή επανάσταση πλησίασε άµεσα στο καθήκον «να συγκεντρώσει όλες τις δυνάµεις της καταστροφής» ενάντια στην κρατική εξουσία, στο καθήκον «να τσακίσει» την κρατική µηχανή. Εδώ µπορεί να γεννηθεί το ερώτηµα: είναι άραγε σωστή η γενίκευση της πείρας, των παρατηρήσεων και των συµπερασµαάτων του Μαρξ, η µεταφορά τους σε πεδίο πλατύτερο από την ιστορία της Γαλλίας στην τριετία 1848- 1851; Για να εξετάσουµε αυτό το ζήτηµα θα θυµίσουµε πρώτα µια παρατήρηση του Ένγκελς και κατόπι θα περάσουµε στα πραγµατικά δεδοµένα. ... «Η Γαλλία - έγραφε ο Ένγκελς στον πρόλογο της 3ης έκδοσης της «18ης Μπρυµαίρ» - είναι η χώρα όπου περισσότερο από οπουδήποτε αλλού οι ιστορικοί ταξικοί αγώνες έφταναν κάθε φορά ως την αποφασιστική µάχη, όπου συνεπώς διαγράφονται µε τον πιο ανάγλυφο τρόπο οι µεταβαλλόµενες πολιτικές µορφές, που µέσα τους κινούνται οι ταξικοί αγώνες και όπου συνοψίζονται τ' αποτελέσµατά τους. Κέντρο της φεουδαρχίας στο µεσαίωνα, υποδειγµατική χώρα της ενιαίας µοναρχίας των προνοµιούχων τάξεων ύστερα από την Αναγέννηση, η Γαλλία τσάκισε στη µεγάλη επανάσταση το φεουδαρχισµό και εγκαθίδρυσε την καθαρή κυριαρχία της αστικής τάξης µε τέτοια κλασική µορφή που δεν την έφτασε καµιά άλλη ευρωπαική χώρα. Και ο αγώνας του προλεταριάτου, που σηκώνει κεφάλι ενάντια στην κυρίαρχη αστική τάξη, εκδηλώνεται εδώ µε τόσο οξεία µορφή, που είναι άγνωστη σε άλλες χώρες» (σελ. 4 της έκδ. του 1907).
Η τελευταία παρατήρηση έχει παλιώσει, εφόσον από το 1871 και δω σηµειώθηκε µια διακοπή στον επαναστατικό αγώνα του γαλλικού προλεταριάτου, µ' όλο που, όσο µακρόχρονη κι αν είναι αυτή η διακοπή, δεν αποκλείει διόλου την πιθανότητα στην επικείµενη προλεταριακή επανάσταση η Γαλλία να δείξει πως είναι η κλασική χώρα της πάλης των τάξεων ίσαµε το αποφασιστικό τέλος. Ας ρίξουµε όµως µια γενική µατιά στην ιστορία των προχωρηµένων χωρών στα τέλη του ΧΙΧ και τις αρχές του ΧΧ αιώνα. Θα δούµε ότι συντελούνταν πιο αργά, πιο ποικιλόµορφα, πάνω σε πολύ πιο πλατιά κονίστρα το ίδιο προτσες: από τη µια µεριά, η συµπλήρωση της «κοινοβουλευτικής εξουσίας» τόσο στις δηµοκρατικές χώρες (Γαλλία, Αµερική, Ελβετία), όσο και στις µοναρχικές (Αγγλία, Γερµανία ως ένα βαθµό, Ιταλία, Σκανδιναβικές χώρες κ.ά.), κι από την άλλη, η πάλη για την εξουσία των διάφορων αστικών και µικροαστικών κοµµάτων, που µοιράζονταν και ξαναµοιράζονταν τη «λεία» των δηµοσιουπαλληλικών θέσεων, χωρίς ν' αλλάζουν τα θεµέλια του αστικού καθεστώτος, τέλος, η τελειοποίηση και το δυνάµωµα της «εκτελεστικής εξουσίας» του υπαλληλοκρατικού και στρατιωτικού µηχανισµού της.
∆ε χωράει καµιά αµφιβολία πώς όλα αυτά είναι κοινά χαρακτηριστικά όλης της νεότερης εξέλιξης των κεφαλαιοκρατικών κρατών γενικά. Στα τρία χρόνια 1848 - 1851 η Γαλλία παρου- σίασε µε γοργό, έντονο συγκεντρωτικό τρόπο τα ίδια προτσές εξέλιξης που χαρακτηρίζουν όλο τον κεφαλαιοκρατικό κόσµο. Ιδίως ο ιµπεριαλισµός, η εποχή του τραπεζιτικού κεφαλαίου, η εποχή των γιγάντιων κεφαλαιοκρατικών µονοπωλίων, η εποχή της µετεξέλιξης του µονοπωλιακού καπιταλισµού σε κρατικό - µονοπωλιακό καπιταλισµό, παρουσιάζει ένα ασυνήθιστο δυνάµωµα της «κρατικής µηχανής», µιαν ανήκουστη αύξηση του υπαλληλοκρατικού και στρατιωτικού της µηχανισµού σε συνδυασµό µε την ένταση των καταπιέσεων εναντία στο προλεταριάτο τόσο στις µοναρχικές, όσο και στις πιο ελεύθερες, δηµοκρατικές χώρες. Είναι αναµφισβήτητο ότι η παγκόσµια ιστορία πλησιάζει τώρα, σε ασύγκριτα µεγαλύτερη κλίµακα από το 1852, στη «συγκέντρωση όλων των δυνάµεων» της προλεταριακής επανάστασης για την «καταστροφή» της κρατικής µηχανής. Με τι θα την αντικαταστήσει το προλεταριάτο, στο ζήτηµα αυτό έδωσε διδαχτικότατο υλικό η Παρισινή Κοµµούνα.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου